Jacques Yves Cousteau był francuskim oficerem marynarki, podróżnikiem, eksploratorem, innowatorem, wynalazcą, działaczem na rzecz ochrony środowiska, producentem filmowym i pisarzem. O sobie mówił, że jest „technikiem oceanograficznym”. Nie miał naukowego wykształcenia, ale był jednym z pionierów ochrony życia oceanicznego i przybliżania zwykłym ludziom podwodnego piękna. Naukowcy często zarzucali mu brak warsztatu naukowego, o jego pracach wyrażano się jako o dziełach powstałych w duchu „dywulgacjonizmu”, co oznacza, że o skomplikowanych sprawach opowiadał w prosty i przystępny dla mas sposób. Później stylistyka Cousteau kopiowana była w wielu popularnonaukowych książkach i programach. Cytowany w wielu miejscach, powiedział między innymi słowa bliskie każdemu miłośnikowi nurkowania: Człowiek od urodzenia nosi z sobą brzemię grawitacji. Jest przywiązany do Ziemi. Ale gdy tylko zanurza się w głąb morza jest wolny.
Kapitan Cousteau, jak go zwano, urodził się 11 czerwca 1910 roku w Saint Andre de Cubzac we Francji, jako młodszy syn Daniela i Elżbiety Cousteau. Wkrótce po jego urodzeniu rodzina przeniosła się do Paryża. Jacques Cousteau był anemicznym, chorowitym dzieckiem, lekarz zabronił mu się przemęczać. Jednak czteroletni przyszły miłośnik oceanu nauczył się pływać i pokochał wodę. Był niezwykle ciekawskim młodym człowiekiem, z żyłką konstruktora, jednak w szkole szło mu różnie, bywał niesubordynowany, raz nawet wydalono go ze szkoły. W 1930 roku udało mu się jednak przejść egzaminy do Francuskiej Akademii Marynarki w Breście. W tym samym czasie kształcił się jako pilot, poważny wypadek samochodowy z 1936 roku, w którym złamał obie ręce, uniemożliwił mu jednak zyskanie licencji pilota. Jego życie zwróciło się ku morzu. W 1933 roku Cousteau ukończył Akademię Marynarki ze stopniem oficera artylerii. Wstąpił do francuskiej marynarki wojskowej. W 1936 roku testował pożyczone gogle (prototyp dzisiejszych masek) do pływania w morzu i zakochał się w podwodnym świecie.
II wojna światowa oznaczała dla Cousteau służbę jako oficer artylerii i działalność we francuskim ruchu oporu, za którą po wojnie został odznaczony prestiżowym orderem Legii Honorowej. Podczas wojny także, wraz z inżynierem Emilem Gagnanem, skonstruował pierwszy akwalung, pozwalający na swobodne, dłuższe nurkowanie w głębokiej wodzie. Był to wynalazek, który zrewolucjonizował relacje człowieka z oceanem i doprowadził do eksploracji pięknego podwodnego świata, a także do rozwoju nowego sportu, jakim jest nurkowanie z akwalungiem.
Po wojnie Kapitan Cousteau zajmował się między innymi odminowywaniem dna morskiego i badaniem wraków statków zatopionych podczas wojny. W tym czasie powstał jego pierwszy podwodny film. Miłość do podwodnego świata doprowadziła Cousteau do śmiałego projektu badawczego. W 1950 roku objął dowództwo nad Calypso – poławiaczem min z demobilu, który przekształcony został w statek do podróży eksploracyjnych. Calypso dzięki corocznym wyprawom nurkowym dokumentowanym w licznych filmach, książkach i programach telewizyjnych, stała się jednym z najsłynniejszych statków w historii. W 1950 roku Cousteau został także prezesem towarzystwa oceanograficznego.
Pierwsza wyprawa Calypso miała miejsce w latach 1952-53 na Morzu Czerwonym. Powstał wtedy słynny film „Milczący świat”, obrazujący cuda podwodnego ekosystemu na głębokości 45 m. Film został wyróżniony Złotą Palmą w Cannes i Oskarem. Przez całe swe twórcze życie Cousteau zdobył 3 Oskary i aż 40 nominacji do Nagród Emmy.
Cousteau był wielkim odkrywcą i wynalazcą. Oprócz akwalungu wynalazł także kamerę do filmowania pod wodą, na której patent odsprzedał później firmie Nikon. Przyczynił się także do skonstruowania łodzi podwodnej zdolnej do eksploracji dna morskiego na głębokości 350 m. Odkrył położenie starożytnego statku greckiego w morzu niedaleko Marsylii, a także statku Britannic, transatlantyku zatopionego po wpłynięciu na minę.
Najwybitniejsze dokonania Cousteau to popularyzacja życia w głębi oceanów wśród milionów ludzi dzięki serii telewizyjnych programów i książek. Kapitan Cousteau był także pionierem walki o ochronę środowiska i popularyzatorem świadomości niszczenia ekosystemów mórz przez działalność człowieka. W 1960 roku zapobiegł, dzięki zakrojonej na szeroką skalę kampanii społecznej, zatopieniu materiałów radioaktywnych w Morzu Śródziemnym. Kapitan był także dyrektorem Muzeum Oceanograficznego w Monako. W Tulonie zorganizował Podmorską Grupę Badawczą, która działała m.in. na rzecz badań nad możliwością długotrwałego pobytu człowieka pod wodą. W 1974 założył organizację non-profit Towarzystwo Cousteau, a pięć lat później Fundację Cousteau. Organizacje te działają do dziś na rzecz ochrony środowiska oceanicznego. Obecnie Towarzystwo Cousteau ma ponad 300 tysięcy członków.
Kapitan Cousteau został podczas swojego życia wyróżniony wieloma odznaczeniami i tytułami. Był członkiem francuskiej Akademii i jako jeden z niewielu cudzoziemców Amerykańskiej Akademii Nauk. Jego książka napisana wraz z Fryderykiem Dumas w 1953 roku „Milczący Świat” została przetłumaczona na 22 języki i sprzedała się w ponad 5 milionach egzemplarzy.
Jacques Yves Cousteau był dwukrotnie żonaty, miał czwórkę dzieci, z których dwójka starszych synów: Jean-Michel i Philippe brali udział w wielu wyprawach i występowali w filmach Kapitana. W 1979 roku Jacques Cousteau przeżył śmierć syna Philippe w katastrofie hydroplanu. Aktywny przez całe życie, jeszcze przed śmiercią Kapitan zbierał środki na zdobycie nowego statku do prowadzenia wypraw nurkowych po tym jak Calypso zatonęła w 1996 roku. Jacques Yves Cousteau zmarł nagle w Paryżu 25 czerwca 1997 roku w wieku 87 lat. Kochany i pamiętany przez wielu, pozostaje inspiracją dla badaczy, aktywistów i nurków z całego świata, a jego dzieło kontynuowane jest przez rodzinę i zapalonych naśladowców.